Ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową

Poziom rozwoju percepcji słuchowej odgrywa decydującą rolę w nauce szkolnej dziecka.

Trudności w wypowiadaniu się ustnym i pisemnym, zakłócenia w procesie czytania, ubogi zasób słów, agramatyzmy, wady w wymowie świadczą o nieprawidłowym rozwoju funkcji słuchowych. Trudności te spowodowane mogą być ogólnym opóźnieniem mowy, nieporadnością w wypowiadaniu wyrazów trudnych artykulacyjnie, długich lub trudnych znaczeniowo, opóźnionym rozwojem słuchu fonematycznego i zdolności analityczno-syntetycznych funkcji słuchowej, nietrwałą pamięcią bezpośrednią słuchową, stosunkowo krótkim czasem wrażliwości na bodźce słowne.
Dzieci z zaburzeniami percepcji słuchowej - zakłóceniami procesu różnicowania dźwięków, ich analizą i syntezą, mają problemy ze składaniem w całość poszczególnych dźwięków przy czytaniu i rozkładaniu wyrazów na pojedyncze dźwięki przy pisaniu. Długo utrzymują się u nich sylabizowanie i czytanie podwójne (wargowe) – płynność czytania z dobrą dykcją i interpunkcją jest dla takich dzieci niezmiernie trudnym zadaniem. Szczególnie dużo błędów ujawnia się przy pisaniu ze słuchu. Dzieci opuszczają, dodają litery, sylaby i całe wyrazy; opuszczają końcówki przy zbiegu dwóch spółgłosek, zamieniają końcówki w pisowni czasowników (ą – oł); zamieniają głoski dźwięczne na bezdźwięczne, itd. przy głębokich zaburzeniach słuchowych dzieci upraszczają słowa i zniekształcają pisownię w takim stopniu, że powstają bezsensowne zlepki literowe. Z obniżeniem poziomu analizy i syntezy słuchowej łączy się zazwyczaj gorsza pamięć słuchowa oraz obniżony rozwój słowno - pojęciowy, ograniczając wnioskowanie i uogólnienie na materiale werbalnym. Uczniowie wolniej uczą się tabliczki mnożenia, gorzej zapamiętują wiersze, nowe partie materiału, słabiej uczą się zasad ortograficznych i gramatycznych, mają trudności z opanowaniem języków obcych.

Dla dzieci 6 - 7 letnich, oprócz ćwiczeń kształcących wrażliwość słuchową, ćwiczeń rytmicznych oraz prostych ćwiczeń w różnicowaniu dźwięków mowy, prowadzonych w okresie przedszkolnym, konieczne są ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej.

Mają one podstawowe znaczenie w przygotowaniu dziecka do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia te najlepiej jest prowadzić na materiale konkretno –werbalnym (obrazek lub przedmiot + nazwa - wyraz).

 

Ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz analizy i syntezy sylabowej i głoskowej:

 

1. Różnicowanie słów o podobnym brzmieniu - dziecko wskazuje obrazki po usłyszeniu nazw.

2. Różnicowanie takich samych sylab w szeregu różnych lub o podobnym brzmieniu np. pa, ga, da - dziecko sygnalizuje klaśnięciem moment usłyszenia żądanej sylaby pa, ga, pa, da, ga, pa, da.3. Powtarzanie par słów opozycyjnych typu:

bary - pary,

bąk - pąk,

dam - tam,

gapa - kapa,

fala - Wala,

sen - sień,

żal - szal,

bal - pal,

data - tata.

4. Rozpoznawanie określonego wyrazu w szeregu wyrazów o podobnym brzmieniu - gdy dziecko usłyszy wyraz podany przez rodzica, np. klaśnie w ręce:

nos, los, kos, nos, sos, włos, odgłos, nos.

5. Układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy - dziecko układa zdanie do obrazka, następnie liczy ile jest w nim wyrazów, jaki wyraz jest pierwszy, jaki jest ostatni. Układ wyrazów w zdaniu może być przedstawiony np. na klockach. Dziecko może również ciąć pasek papieru na tyle części, ile jest wyrazów w zdaniu.

6. Rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach.

Wypowiadamy krótkie zdanie, np.  „Dziecko czyta” i prosimy, aby dziecko je rozwinęło.

Za każdym razem układamy szeregi klocków w różnych kolorach jeden po drugim i porównujemy ich ilość.

7. Dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilości sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu

wymawianych sylab.

8. Tworzenie wyrazów zaczynających się na określoną sylabę:

do- domek,

bu - buty,

sa - sanki

9. Wyodrębnianie sylab na początku, na końcu oraz w środku słowa.

10. Dopowiadanie sylab jako uzupełnienie wyrazów. Podajemy pierwszą sylabę, np. „ko-” i pokazujemy dziecku obrazek (kotek), dziecko dopowiada brakującą część wyrazu.

11. Wymawianie określonej sylaby w wyrazie np. „zegarek”, jaka jest trzecia sylaba?

- rek.

12. Rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia (na początku, na końcu, w środku) - do ćwiczenia potrzebny jest zestaw obrazków, których nazwy zawierają określoną sylabę różnie usytuowaną np. kotek, jajko, czekolada.

13. Synteza sylab podanych ze słuchu, np. o-wo-ce.

14. Rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek (samogłosek i spółgłosek) w różnych miejscach wyrazu:

a) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na początku wyrazu: np. jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: aparat, osa, ucho, ekran, igła

b) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek na końcu wyrazu, np. jaką głoskę słyszysz na końcu wyrazu: woda, okno, ule

c) rozpoznawanie i wyodrębnianie samogłosek w środku wyrazu np. gdzie słyszysz głoskę a, o, e, u? - las, nos, lek, lupa

d) rozpoznawanie I wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu (bez grup spółgłoskowych)

 np. buty, lody, dom, kot

e) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek na końcu wyrazu, np. nos, lok, but

f) rozpoznawanie i wyodrębnianie spółgłosek w środku wyrazu, np. gdzie słyszysz głoskę k, np. makaron.

15. Rozpoznawanie określonej głoski na początku wyrazów (nazw obrazków) - pokaż obrazek, w którego nazwie słyszysz na początku głoskę np. „d”.

16. Rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw - pokaż obrazek, którego nazwa zaczyna się np. na „k”.

17. Dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską - dziecko podaje pierwszą głoskę nazwy obrazka i wyszukuje obrazek, którego nazwa rozpoczyna się taką samą głoską, np. kot, koc

18. Tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski i kończących się na określoną głoskę, np. wyraz rozpoczynający się głoską „a” , zakończony głoską „t”- to „aparat”

19. Analiza głoskowa wyrazów, budowanie modelu wyrazu z kolorowych nakrywek (czerwone to samogłoski, niebieskie - spółgłoski). Liczenie głosek w wyrazach, np. wymień jakie głoski po kolei słyszysz w wyrazie osa (o-s-a). Dziecko buduje z nakrywek model wyrazu

20. Synteza głosek ze słuchu - Jaki wyraz usłyszałeś?

np. u-l-e, m-o-t-y-l, d-o-m-e-k

21. Domino obrazkowo-głoskowe - wyszukiwanie ciągu obrazków tak, aby ostatnia głoska wyrazu była początkową głoską następnego, np. nos - sok - kot – tor - rak – itd..

 To ćwiczenie można potraktować również jako zabawę słowno-werbalną i bawić się całą rodziną.

 

 

 

Żródła:

Bogdanowicz M., „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1991

D. Emiluta-Rozya, „Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym”, Warszawa 1994

A.Mauer, „Kształtowanie świadomości fonologicznej u dzieci przedszkolnych. Zabawy z rymami”, Kraków 1997r

A.Mauer,  „Kształtowanie świadomości fonologicznej u dzieci przedszkolnych. Analiza i synteza sylabowa i fonemowa”, Kraków 1997r.

I. Styczek, „Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego”, Warszawa 1982

A. Lowe,„Rozwijanie słuchu w zabawie”, Warszawa1983