Reaktywne zaburzenie przywiązania to temat, który do dnia dzisiejszego jest zbyt mało rozumiany i omawiany. Niewiele uwagi poświęcamy także znaczeniu wczesnych doświadczeń w życiu dziecka i ich wpływie na jego dalsze funkcjonowanie. Znajomość i edukacja na temat reaktywnego zaburzenia przywiązania jest szczególnie ważna, ponieważ przeważająca część dzieci z tym problemem przebywa w pieczy zastępczej, w domach dziecka, czy w rodzinach adopcyjnych, które nie zawsze mają wiedzę na temat ich wczesnych doświadczeń.

Dzieci zmagające się z RAD wymagają szczególnej opieki i oddziaływań, a ich rodzice i opiekunowie dużej wiedzy i wsparcia, by móc zrozumieć i odpowiednio wesprzeć swoje dzieci lub podopiecznych. Zaburzona więź z opiekunem we wczesnym okresie życia dziecka w znaczącym stopniu wpływa na dalsze życie człowieka, powoduje cierpienie i często utrudnia zrozumienie wielu dziecięcych zachowań, pod którymi kryje się skrzywdzenie i brak okazywanej miłości.

 Przwiązanie.

Dziecko od chwili narodzin zaczyna budować ze swoimi rodzicami więź. Poszukiwanie osoby, do której można się "przywiązać" jest instynktowne, uwarunkowane biologicznie, a ma to związek z nadrzędnym celem, jakim jest i jej przetrwanie. Dążenie do zbudowania przez dziecko więzi z opiekunem jest wpisane w jego naturę. Reakcja rodzica/opiekuna na potrzeby dziecka to sygnał, że jest bezpieczne i przetrwa.

Relacja przywiązania, jak każda relacja, zawsze tworzy się między dwiema osobami. Od samego początku niemowlęta i rodzice wpływają na siebie nawzajem- niemowlę wysyła sygnały, które informują rodzica o jego emocjach i potrzebach (np. głód, ból, smutek, radość), natomiast rodzic na nie reaguje. Gdy opiekun dziecka trafnie odczytuje wskazówki wysyłane przez dziecko, okazuje zainteresowanie tworzy z dzieckiem bezpieczną więź, dostarczając mu poczucie wspomnianego bezpieczeństwa, zaufania i przewidywalności. Co istotne: gdy dziecko tworzy więź z opiekunem nie ma znaczenia płeć oraz fakt czy jest z nim spokrewnione biologicznie. Znaczenie ma JAKOŚĆ i trafność reakcji na potrzeby dziecka, które dają bezpieczeństwo.

Dziecko dorastające w otoczeniu przewidywalnych dorosłych utrwala w sobie prawidłowe zachowania, które zbliżają opiekuna do niego, tworząc przestrzeń do prawidłowego rozwoju. Bezpieczna więź z opiekunem jest z czasem bazą do poznawania i eksplorowania świata. Dziecko uczy się poprzez zabawę i ciekawość, dotykanie, poznawanie. Bezpieczeństwo zapewniane przez rodzica daje mu przestrzeń, z której może coraz odważniej poznawać świat, dając jednocześnie bezpieczną przystań, w chwili trudności czy przerażenia.

Czym jest RAD?

Wczesne doświadczenia dziecka nie zawsze są przepełnione miłością, reagowaniem na potrzeby, zaufaniem. Zdarza się, że w okresie, kiedy bezpieczeństwo jest podstawową bazą w życiu dziecka, doświadcza ono ze strony rodziców zaniedbania, cierpienia, przemocy. Rodzic nie reaguje na sygnały, które wysyła dziecko, co powoduje, że nie dochodzi do tworzenia się więzi. Czasami wysyłane sygnały przez dziecko wywołują odwrotny rezultat- przemoc. To doświadczenia, które stwarzają ryzyko powstania reaktywnego zaburzenia przywiązania (należy jednak pamiętać, że nie każde dziecko, które doświadczyło krzywdzenia rozwinie RAD).

Zgodnie z klasyfikacją DSM-V u dzieci zmagających się z RAD możemy zaobserwować poważnie zaburzony oraz rozwojowo nieodpowiedni wzorzec tworzenia relacji z innymi ludźmi, który zaczynamy obserwować przed ukończeniem 5 roku życia. Dziecko przejawia także dysfunkcje w obszarze umiejętności społecznych i co ważne: żaden z powyższych objawów nie może być wyjaśniony poprzez opóźnienie w rozwoju lub zaburzenia rozwojowe.

Wczesne, traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa mogą spowodować, że dziecko nie jest w stanie w ogóle przywiązać się do opiekuna (często nowego, wspierającego, niekrzywdzącego), nie potrafi budować innych relacji i prawidłowo się rozwijać szczególnie w obszarze społecznym.

Wyróżniamy dwie formy zaburzeń przywiązania: zahamowaną i rozhamowaną.

Sposobem radzenia sobie dziecka z traumatycznymi doświadczeniami, u którego obserwujemy formę zahamowaną, jest wycofanie z relacji społecznych. W kontakcie z drugim człowiekiem dominuje nieufna postawa. Dziecko nie wchodzi i nie potrafi wchodzić w bliskie relacje społeczne. Reaguje chłodem, oporem lub zobojętnieniem w sytuacji pocieszenia. Nie poszukuje wsparcia i bliskości w trudnych momentach.

Z drugiej strony jest nadmiernie czujne na wszelkie sytuacje, które mogą sprawiać wrażenie odrzucenia. Przygląda się i uważnie obserwuje opiekunów i rówieśników. W sytuacjach, które ocenia jako zagrażające może stawać się agresywne w stosunku do samego siebie i innych. Dziecko, które prezentuje postawę rozhamowaną wykazuje się nadmierną otwartością i towarzyskością w relacjach z innymi. Nieadekwatnie lgnie do innych ludzi, szybko przekracza granice i uważa, że każdy jest dla niego bliski. Tworzy wiele relacji społecznych i nie wykazuje się selektywnością w tworzeniu więzi. Chce "być blisko" ze wszystkimi i często nadmiernie ufa innym ludziom.

Reaktywne zaburzenie przywiązania (RAD): jak powstaje?

Małe dziecko przywiązuje się i kocha osoby, od których jest zależne, nawet jeżeli one krzywdzą. Cały czas dąży do stworzenia więzi z opiekunami, poszukując sposobów na zdobycie jego bezgranicznej uwagi. Dążenie utworzenia więzi jest tak silne, że dziecko poszukuje tej więzi nawet po najbardziej krzywdzących i traumatycznych doświadczeniach z rodzicem.

Dziecko nie wie o tym, że tak nie powinno być, że krzywdzący rodzic postępuje źle. Cały czas poszukuje sposobów na to, by przetrwać i stara się przystosować. Wczesne, nawet zdezorganizowane relacje, są dla dziecka informacją jak funkcjonuje świat i skłaniają je do poszukiwania innych sposobów radzenia sobie. Dzieci z doświadczeniem zaniedbania w pierwszych latach życia, w przyszłości często posługują się przemocą, by przetrwać w walce o zasoby, które w ich odczuciu są zagrożone. W ten sposób dziecko w reakcji na zaniedbanie, cierpienie, przemoc, wyucza się wielu nieprawidłowych zachowań, które na tamten moment były jedynymi dostępnymi, które pozwalały stworzyć choć cień nadziei na przetrwanie.

Niestety powyższe wzorce zapisują się w pamięci i doświadczeniu dzieci, są utrwalone i w przyszłości okazuje się, że dorastające dziecko będące w bezpiecznym, zdrowym środowisku, w sytuacjach trudnych, nadal funkcjonuje i reaguje tak jakby żyło w przeszłości. Uruchamia nieprawidłowe zachowania/reakcje, które w jego doświadczeniu chronią i pomagają przetrwać.

 

Źródło: https://dzieciecapsychologia.pl/blog/

Psycholog - Beata Kozak-Gąska